Почитуван суде,
Ви благодарам за
поканата да присуствувам на подготвителната седница, на која би требало да се
расправа за прашања за кои Уставниот суд веќе неколку пати има расправано и
одлучувано. По долго размислување, сепак решив да не присуствувам на
подготвителната седница, од почит кон претходните одлуки на Уставниот суд кои требаше
да бидат „конечни и извршни“.
Повторното
отворање на редовни постапки и водење долготрајни расправи за законски одредби
кои по содржина веќе се прогласени за неуставни го поткопува угледот и
авторитетот на Уставниот суд и не придонесува за владеење на правото и за
почитување на човековите права. Напротив, со одбивањето да се извршат конечните
одлуки на Уставниот суд (што е кривично дело), односно, со повторното
донесување на законски одредби кои по својата содржина се отстранети како
неуставни, не само што се создава практика на газење на принципот на владеење
на правото, туку се предизвикуваат и сериозни повреди на човековите права.
Наместо отворање расправи
за прашања кои се апсолвирани со конечни одлуки на Уставниот суд (кои не беа
извршени), се надевав дека уставните судиите ќе вложат поголем напор во
надминување на проблемот кој самите го имааат идентификувано на својата
веб-страница: „Поголеми проблеми може да настанат, а понекогаш
настанувале во практиката, кога доносителот на актот повторно донесува акт со
иста содржина...“. Ако Уставниот суд не го следи будно
извршувањето на своите одлуки, и ако не изнајде механизам за оневозможување,
или за експресно отстранување на новодонесените
неуставни акти (со иста содржина како и поништените/укинатите акти), тогаш остава
празен простор и време за газење на правото и изигрување на сопствените одлуки,
кои наместо „конечни и извршни“, во практика стануваат „бесконечни и неизвршни“.
Токму затоа,
наместо соучество во „бесконечните“ јавни расправи за неуставната лустрација, овојпат
само ќе потсетам дека прашањата кои се покренати како тема на расправа, се веќе
апсолвирани.
Лустрацијата
за период по 1991 е неуставна
Првото прашање,
дали има уставна оправданост законскиот период на лустрација од 1944 до 2006, е
веќе апсолвирано со одлуката на
Уставниот суд од 24.03.2010, во која „Судот
оцени дека определбата во Законот, лустрацијата да се однесува и на
периодот по 1991 година, кога е донесен овој устав, до донесувањето на Законот,
во суштина води кон негирање на вредностите и институциите изградени во
Република Македонија во согласност со овој устав, што води до повреда на
начелото на владеењето на правото, како темелна вредност на уставниот поредок...“.
На истото прашање е повторно недвосмислено одговорено и во одлуката од
28.03.2012, во која се потврдува „Одлуката на Уставниот суд со која е укината
можноста лустрацијата да се спроведува за периодот по донесување на
Уставот од 1991 година, која одлука е конечна и извршна...“: „...моментот на влегување во сила на Уставот (денот
на прогласувањето на Уставот од Собранието на Република Македонија – 17 ноември
1991 година) е крајниот датум до кој може да се врши процесот на лустрација.“
И Венецијанската
комисија, кога се осврнува на ова прашање, наместо заклучок ја цитира одлуката
на Уставниот суд У.Број: 42/2008-0-1: „...Комисијата забележува дека
Уставниот суд претходно одлучил дека временскиот опфат на Законот за лустрација
на периодот по 1991 година е неуставен...“. Исто така, Венецијанската комисија заклучува дека „Политичките, идеолошките
и партиските причини не треба да се користат како основ за мерки на лустрација,
бидејќи стигматизацијата и дискриминацијата на политичките противници не
претставува прифатливо средство на политичка борба во држава во која владее
правото.“
Лустрацијата
на поранешни функционери и приватници е неуставна
И втората група прашања, Уставниот суд веќе ја има
апсолвирано во своите претходни одлуки. Имено, судот веќе има дадено негативен
одговор на прашањето „дали државата треба да лустрира лица кои според својата
дејност и позиција припаѓаат на приватната и полуприватната сфера?“, преку
укажувањето: „со наведените законски одредби се ограничува правото на
приватност при вработување во приватниот сектор...“
Прашањето дали треба да се лустрираат поранешните носители
на јавни функции е исто така апсолвирано. Уставниот суд веќе има утврдено дека
нема смисла лустрацијата на поранешни носители на јавни функции „...доколку тие нема да бидат повторно
кандидати или носители на јавни функции“, односно, дека законот „...по својата
суштина треба да се однесува само на носителите на јавни функции во актуелниот
демократски систем...“ (у.Број: 76/2011-0-1, 28.3.2012 год.)
И прашањето „Дали треба да се лустрираат лица кои според
својата позиција и функција не се во состојба евентуално да ги кршат човековите
права?“ е имплицитно одговорено кога Уставниот суд дефинира дека „лустрацијата
значи процес на справување со минатото, со цел да се одбележат и отстранат
можностите за натамошно кршење на човековите права во актуелниот општествено
политички систем“.
Венецијанската
комисија децидно заклучува дека „примената на мерки на лустрација на функции во
приватни и полуприватни организации е надвор од целта на лустрацијата...“.
Венецијанската комисија укажува „тешко е да се сфати“ како лустрирањето на лица
кои биле носители на јавни функции и јавни овластувања од 1944-1991 „би можело
да е во согласност со легитимната цел на исклучување
на лица со антидемократски ставови или однесување од вршењето на државни овластувања.“
Лустрацијата
повторно го крши уставното право на слобода на здружување
И третата група
прашања е веќе апсолвирана. Лустрирањето на партиски функционери, членови на
верски заедници и религиозни групи, членови на граѓански организации веќе беше
оценето како неуставно, а тоа го потврдува и Венецијанската комисија: „во
претходна одлука македонскиот Уставен суд утврдил дека државата не може да оди
пошироко од лицата вработени во државните органи и оние кои се на позиција да
донесуваат одлуки и да лустрира членови на универзитети, верски заедници,
медиуми, граѓански организации (НВО)...“ Венецијанската комисија е децидна дека
„Мерките на лустрација не би требало да се применуваат во однос на функции во
политичките партии, во верските заедници и верските групи и во организациите од
јавен карактер што се регистрирани во согласност со законот (барем ако овој
последен израз ги вклучува НВО)“.
Конечната
одлука за соработка треба да ја донесе судот
И за последното прашање, дали е уставно оправдано
пропишувањето на обврската за објавување на веб-страница на неправосилното
решение со кое се утврдува соработка, може да се каже дека е апсолвирано, особено по објавувањето на мислењето на
Венецијанската Комисија. Венецијанската
комисија заклучува дека „Името на лицето кое се смета за соработник треба да се
објави само по донесувањето на правосилната судска одлука...“. Според
Комисијата, само во случај на конечна потврда на соработката „негативните
дејства од објавувањето врз угледот на лицето може да се сметаат за
пропорционална мерка неопходна во демократско општество.“
Венецијанската
комисија е уште поконкретна, кога укажува дека лустрацијата за период од
1944-1991 може да биде оправдана само за најтешки кривични дела: „...применувањето
мерки на лустрација на дела што датираат 21 до 68 години во минатото (или дури
31-78 година до времето кога ќе истече Законот за лустрација) може – ако воопшто
е можно – да се оправда врз основа на најтешките форми на повреди, особено
масовна и континуирана повреда на основните права што би резултирало со долга
казна затвор според кривичното право“.
Почитуван суде,
времето за јавни расправи на тема лустрација е одамна истечено. Натамошното спроведување
на законот за лустрација, не значи само неспроведување на одлуките на Уставниот
суд, туку и натамошни повреди на Европската конвенција за човекови права.
Венецијанската комисија јасно предупреди дека „Неприсуството на засегнатото
лице во постапката пред Комисијата за верификување на фактите е спротивно на
неговите права на одбрана, особено правото на еднаквост на оружјето.“
Ваквиот закон за
лустрација не воспоставува транзициска правда, туку создава нови неправди. Транзициска
правда не се воспоставува со неуставна лустрација која се спроведува од
партизирана комисија, врз основа на документи кои се сеуште во посед на
нелустрираните тајни служби.
Без закон за
обештетување на жртвите на поранешниот режим, наместо инструмент за враќање на
загубеното чувство на правда, неуставната лустрација станува синоним за нови неправди,
за политичка дискриминација, за кршење на уставните норми, за газење на владеењето
на правото, за повреда на пресумпцијата на невиност, правото на фер судење и
други човекови права.
Токму затоа, крајно
време е бесконечните расправи да прекинат, а претходните одлуки на Уставниот
суд да станат конечни и извршни.
Жарко Трајаноски
