Заложничка криза

Дали ни се заканува нова криза, подлабока и пожестока од 2001? Некои стравуваат дека Македонија е на работ на „најсериозната политичка и институционална криза од нејзината независност“. Тешки зборови паднаа. „Етнобарометар“ предупреди дека кризата може да го загрози не само нашиот територијален интегритет туку и стабилноста на регионот. Колку се сериозни ваквите мрачни предупредувања?

Како клучен поттикнувач е идентификуван проблемот со името. Аргументирано се критикува како многу ризична „стратегијата на ЕУ да го направи решавањето на проблемот со името предуслов за почеток на пристапни преговори“. Експертите заклучуваат дека „проблемот со името не треба да биде заложник на билатерални преговори“. Отворено и' сугерираат на ЕУ да одигра директна улога на предлагач на решенија и да ги притисне обете страни користејќи економски „моркови“. Но, дали ЕУ може да се јави во улога на посредник, ако е несомнено дека и самата стана дел од спорот по наметнувањето на непринципиелниот услов?

На адреса на Грција нема никакви препораки, освен предочување на симптомите на грчката хипокризија. Грција сака да се претставува како лидер на ЕУ-интеграцијата на Балканот (агендата - 100 години од 1914), но експертите забележуваат дека се зајакнува базичното гледиште на грчкиот политички естаблишмент: „Чуму брзање? Македонија и онака ќе се распадне, без оглед на тоа дали ќе добијат или нема да добијат име какво што посакуваат“. Не му се брза на Папандреу. Ниту на Груевски. Колку повеќе одолжува, толку повеќе си го јакне имиџот на бескомпромисен борец за името и идентитетот - „имунитет“ за критиките дека преродбеничката галија е одамна проголтана од сцилата на непотизмот и харибдата на корупцијата.

Најголем дел од забелешките се на наша адреса. Македонската позиција им се видела на експертите како „нејасна и контрадикторна“: „Нема јасен национален консензус околу прашањето, а македонските преговарачи ниту еднаш немаат излезено со конкретен предлог“. Дополнителен хендикеп за македонската позиција е „вмровската политика на ‘антиквизација’“ - перципирана како отворена провокација не само во Грција туку и меѓународно.

Но, иднината на Македонија не ја става под прашање само „ирационалниот“ спор. Според анализата, растечката перцепција дека пристапувањето кон ЕУ нема да се случи во блиска иднина, заедно со економската рецесија, „можат да го забрзаат процесот на разнебитување на сегашниот политички и институционален систем на Македонија“. Значи, веќе имало разнебитување, независно од економската рецесија и неуспешната ЕУ-интеграција. Тие се само катализатори.

Одговорот на прашањето дали сме на вистински пат да станеме стабилно, отворено и демократско општество, според „Етнобареметар“, не треба да се бара во последниот извештај на ЕК. Извештајот е оценет како политичка одлука, како ЕУ-морков (кој го изгрицкавме непромислено како гладни зајаци). Анализата дава многубројни аргументи дека сме застраниле од патот, не само на планот на меѓуетничката стабилност, туку и на планот на демократизацијата. За тоа сведочат многубројните неуспеси во спроведувањето на рамковниот, не само на планот на правичната застапеност туку и на децентрализацијата и употребата на јазиците. Како очевиден пример за неуспешна институција е наведен Комитетот за односи меѓу заедниците, кој не ја одигра уставната улога на решавач на меѓуетнички проблеми (случаи - „етнички смени“, „црква и џамија на плоштад“, Македонската енциклопедија).

Адресирани се и други проблеми што упорно се ставаат под тепих: гломазната и партизирана јавна администрација (имаме администрација колку и четирипати побројната Бугарија!), нерешениот статус на поранешните борци на ОНА, недефинираните и неинклузивни државни симболи, хашките случаи од 2001, дискриминацијата (со посебен осврт на Ромите), сегрегацијата... Сепак, најсимптоматични се укажувањата дека Македонија не е во состојба да изгради функционална демократија што ќе почива на институционален дијалог и соработка без менторство на „меѓународната заедница“. Имено, постои екстремно висок степен на политизирање на проблемите, а екстремно слаби институции што треба да ги решаваат. Оттаму и сомневањето дека македонските институции повторно нема да бидат во состојба соодветно да одговорат на голема политичка криза.

Дури и неодамнешната јавна дебата за демитологизирање на 2001 г. предизвика повеќе стравувања отколку охрабрувања за иднината и стабилноста на Македонија. Охрабрувачки е да се гледа како поранешните непријатели заеднички дебатираат околу контроверзната 2001. Но, поразителни се одговорите околу кои успеаја делумно да се согласат дебатерите: конфликтот не е завршен, вистинско помирување не се случило, а рамковниот успешно адресирал само мал дел од причините.

Сомневањата во однос на успешноста на рамковниот допрва ќе се продлабочуваат. Основните принципи на договорот не се почитуваат. Непочитувањето на Уставот и на Уставниот суд стана политичко секојдневие. Локалната самоуправа може повеќе само заедно со премиерот. Внатрешно раселените лица никој не ги споменува. Актерите што заговараа територијални решенија за етнички проблеми се вратија на политичката сцена. Партиите што се борат за интеграција поддржуваат сегрегација, а партиите за национално единство промовираат етничко и граѓанско разединување. Постојано лебди заканата за употреба на насилство во политички цели.

Дури и „меѓународната заедница“ може да се обвини за непочитување на рамковниот, зашто НАТО и ЕУ дозволија Грција да го попречи „развојот на поблиски и поинтегрирани односи меѓу Република Македонија и Евро-атланската заедница“. Може ли ЕУ да бара од нас да го почитуваме рамковниот, а таа самата да не го почитува? Ставајќи потпис на оригиналната англиска верзија, претставникот на ЕУ ја призна не само Republic of Macedonia туку и кратенката Macedonia, како и изразите Macedonians, и Macedonian (за јазикот, граѓаните, црквата). Да потсетиме, рамковниот промовира почитување на етничкиот идентитет и на интересите на сите македонски граѓани. Ете, врз тие принципи, поддржани од страна на ЕУ, треба активно да настојуваме да се постигне заедничко прифатливо решение во спорот со Грција.