Башибозук

Кога група грчки силеџии се обиде да ја попречи промоцијата на речникот во Атина, истите беа јавно и едногласно етикетирани од нашите медиуми како фашисти, неонацисти и вандали. Инцидентот го осудија сите наши пратеници барајќи силеџиите да се пронајдат и казнат. Владејачката партија оцени дека таквиот начин на однесување на одредени групи на грчката држава е голем проблем за нејзината демократија.Кога група македонски силеџии ја спречи трибината во Струга, ниту беа едногласно осудени како фашисти, неонацисти и вандали, ниту пак некого интересираше зошто немало полиција за да го спречи насилството. Откако „спонтаната“ разулавена толпа го разби мирниот протест на скопскиот плоштад, оценките дека станува збор за фашистички чин беа критикувани како неумесни и претерани. И кога т.н. Македонска студентска унија почна јавно да обвинува наши сограѓани за „хајка против МПЦ и македонскиот народ“, не беше политички коректно тие да бидат прогласени за фашисти. Разбира се, дури и фотографиите на кои маскирани и вооружени „македонски синови“ демонстрираа патриотизам во „црни качулки“ требаше да ги перципираме како обичен маскенбал: „Вие одете на карневал во Вевчани, има и знамиња од Хитлер, па никој не кажува дека луѓето се фашисти“ - ни објасни водачот на Македонската студентска унија.

Зошто сме толку кадарни да препознаваме двојни стандарди само кај другите, а не и кај нас? Очигледно, некои етикети (како „геј“, „атеисти“, „соросоиди“...) може слободно да се лепат, но не и етикетата „фашисти“, за да не би западнале случајно во депресија некои од нашите „демохристијански“ тепачишта. Она што во Грција го препознаваме како чин на фашизам, се' уште дома наивно го перципираме како чин на патриотизам. Повеќе не' боли кога на етничките Македонци во Грција им се повредува правото на слобода на изразување, отколку кога се тепаат мирни протестанти во Скопје, со асистенција на „нашата“ полиција. Реакцијата на македонските институции на насилството во Скопје посочува на следниов заклучок - Македонија станува силеџиска држава. Наместо сервис на граѓаните, државата ни станува сервис на силеџиите. Досега, сите државни институции практично застанаа на страната на силеџиите, наместо на страната на жртвите на насилството, кои се подложени на секундарна виктимизација. Народниот правобранител се направи слеп при очи, а Собранието ги потури со пепел заклучоците на собраниската комисија за човекови права.

Сепак, улогата на МВР е најскандалозна. Откако асистираше во процесот на силување на основните демократски права (правото на мирен протест и правото на слобода на изразување), МВР почна да ги прогонува жртвите на насилството ставајќи ги во ист кош со „спонтаните“ силеџии. Прво почна да наоѓа греди во очите на мирните протестанти, а раски во очите на нивните тепачи. Потоа, МВР почна и да ги прогонува протестантите кои со употреба на физичка сила и закани беа буквално истерани од плоштадот, затоа што не го прекинале протестот?! Имено, МВР се повикува на законската должност организаторот „да го прекине одржувањето на јавниот собир, ако дојде до загрозување на животот и здравјето, безбедноста и личната сигурност на луѓето и имотот.“ Но, чиј живот и здравје, чија безбедност и лична сигурност беше загрозена, и од кого?

Законот за јавните собири утврдува дека токму МВР „ќе го прекине одржувањето на јавен собир во случаите кога истиот е насочен кон загрозување на животот, здравјето, безбедноста, личната сигурност и имотот на граѓаните.“ Зошто МВР не поднесе прекршочни пријави против полицајците кои не го прекинаа одржувањето на јавниот собир, туку рамнодушно набљудуваа како се загрозува животот, безбедноста и личната сигурност на организаторите на мирниот протест? Најновата ујдурма е обидот да се прогласат за виновни организаторите на мирниот протест, затоа што го нарушиле јавниот ред и мир „со карање, викање и непристојно однесување“. Ова веќе не е само симптом на полициска држава, туку симптом на фашистичка диктатура. Како поинаку да се определи државата која ги прогонува жртвите на насилство затоа што викале и „непристојно“ се однесувале на граѓански протест против декретот на водачот за изградба на црковен храм на плоштадот со државни пари?

На 28 март во Скопје, сите што протестиравме против самоволието на водачот бевме сведоци како на Македонија и се случува башибозук поддржан од редовните полициски сили. Наместо да го разоружа „демохристијанскиот“ башибозук, МВР се стави во улога на негов заштитник и прогонител на жртвите на насилството. Најновиот инструмент за перфиден прогон на непослушните граѓани кои се дрзнале мирно да протестираат против силувањето на Скопје е „Барањето за поведување на прекршочна постапка“ во кое транспарентно се наведени не само имињата и презимињата, туку и матичните броеви и адреси на жртвите, заедно со личните податоци на предводниците на башибозукот. Пораката е испратена: Ако се дрзнете да викате и непристојно да се однесувате на протест против власта, може „спонатно“ да ви се случи посета на фашистичкиот башибозук со полициска асистенција.

Чекор по чекор, во Македонија се создава плодна почва за „преродба“ на фашизмот и тоталитаризмот. Преку ноќ, стана забрането да се вика против власта на јавни протести. Се поттикнува милитаристички менталитет на параполициски формации. Се разгорува ксенофобијата, расизмот и дискриминацијата кон повеќето маргинализирани групи. Се развива генетски култ кон чисто етничко потекло. Државата почна да ги перципира жените како машини за раѓање. Царуваат теории на конспирација. За се ни се виновни Грците и „влашкото лоби“.Државната пропаганда станува се повеќе инструмент за контрола на масите. Расте омразата и нетрпеливоста кон индивидуалноста и поинаквото мислење. Се разгоруваат конфликтите по секаква основа. Луѓето одамна се плашат јавно да зборуваат. Накусо, созреани се условите за антифашистички отпор.

Добредојдовте во клубот

Зошто година и кусур по дебаклот во Букурешт македонските политичари се' уште немаат капацитет да манифестираат политичко единство и да застанат зад една „Државна стратегија“ за спорот со името? Иронијата да е поголема, најголемиот „отпорник“ за постигнување на македонско национално единство е токму партијата која во своето име се залага за „македонско национално единство“! Од главата си патиме. И од спорот за името си патиме.

А најмногу си патиме од нашите политичари кои гордо се борат за уставното име дома, а уште погордо ја носат „привремената“ референца на меѓународните форуми. Најмногу си патиме од политичките камелеони, кои профитираа на последните неколку избори лажејќи го народот дека ќе сме биле подостоинствени и погорди Македонци ако сме останеле надвор од ЕУ и од НАТО. Си патиме од „бескомпромисните“ борци за името и идентитетот, кои со години ги жигосуваа како грчки платеници сите што јавно зборуваа за потребата од компромис, а сега се однесуваат небаре самите го измислиле зборот компромис.

Нам, малкумината кои зборувавме за потребата од компромис пред да ни се случи Букурешт, не ни преостанува ништо друго освен џентлменски да им порачаме на бившите „првоборци“ за името и за идентитетот - welcome to the club. Добредојдовте во Здружението на македонски предавници и грчки платеници г-не Никовски, г-не Мирчев, г-не Иванов, г-не Груевски... Добредојдовте. Искрено, малку ми стана дури и жал за советникот на претседателот Никовски, кој претходно беше убеден дека во Букурешт „националистичката политика на Атина доживеа тежок пораз“, а „ние постигнавме клучна победа“. Човекот кој не' убедуваше дека сме победници и дека преименувањето „Република Македонија (Скопје)“ ќе беше „и понижувачко, и навредливо, и недостоинствено“, одеднаш, преку ноќ, почна да „советува“ за преименување во „Република Македонија (Вардар)“.

Симптоматично, овој предлог за преименување се случи неколку дена пред Собранието да расправа за стратегијата која налага: „Уставот на Република Македонија не треба повторно да биде предмет на измени во контекст на процесот околу името“. А Никовски, бившиот бескомпромисен борец против географска одредница и промени на Уставот, сугерираше токму промена на Уставот: „дури и да го ставиме во Уставот Република Македонија (Вардар), де факто тоа ништо не менува, ништо апсолутно, само е една додавка од географија.“ Надвор од секаква логика и памет, советникот на Иванов не' убедуваше дека географската додавка (дури и во Уставот), „не е промена на името“, туку „само едно допрецизирање“?!

По пукањето на „пробниот балон“, кој гордо не' освестуваше како граѓани на Вардарска Македонија (поранешната Вардарска Бановина), не помалку за чудење е и „допрецизирањето“ од Иванов, во стилот „тази мој советник не е мој советник (за надворешна политика)“. По скандалозниот начин на третирање на државната стратегија во Собранието од најблиските соработници на Груевски и на најголемите скептици им е јасно - на партијата за македонско национално единство не и одговара донесување единствена државна натпартиска платформа за спорот со името. Тоа на дело го потврди и самиот Груевски. Иако многу добро знае дека не постои расположение за политички консензус за одржување референдум, тој тврдоглаво инсистира на партиски исклучивата „портокалова линија“: „крајниот збор за името на државата како компромис за решавање на долгогодишниот спор со Грција ќе го имаат граѓаните“.

А зошто граѓаните да го имаат само „крајниот збор“? Зошто никој не ги повика граѓаните да учествуваат во изработката на стратегијата? Зошто сме комплетно исклучени од политичките процеси на донесување одлуки за спорот за името? Најпосле, зошто никој не ги праша граѓаните дали воопшто сакаат референдум за името? Ако се вистинити некогашните официјални тези дека секаква промена на името би значела и промена на идентитетот, тогаш референдумот за промена на името би бил всушност референдум и за промена на идентитетот. Или, најпосле се покажа дека тезите биле за привремена, внатрешна употреба, само за да се освои власта на изборите.

Имајќи предвид дека како на граѓанин ми беше скратена можноста да бидам консултиран во подготовката на стратегијата за спорот, ја користам последната шанса и самиот да предложам неколку „амандмани“. Како прво, ако Собранието се повикува на членот 7 од Привремената спогодба, неопходно е истото да утврди политичка одговорност за сите носители на функции во агенциите и институциите под државна контрола, кои го имаат користено симболот од претходното државно знаме по стапувањето во сила на Привремената спогодба. Без казнување на политичките профитери од кршењето на Привремената спогодба, бесполезни ќе бидат сите наши „горди“ инсистирања (кои ја игнорираат постбукурешката реалност) за евро-атланско интегрирање со референцата ,,поранешна Југословенска Република Македонија“.

Како второ, ако „Проблематизирањето на македонскиот јазик, на македонскиот народ и на неговиот идентитет би претставувало антиевропски и антицивилизациски чин“, тогаш логична е и една ваква одредба: „Република Македонија веднаш ќе ги прекине преговорите ако во кој било момент се проблематизира македонскиот јазик, македонскиот народ и мултикултурниот национален (граѓански) идентитет, кои воопшто не се предмет на преговори“. Во таков случај, сосем би била излишна спорната и двосмислена одредба: „Каков било компромис околу името претходно, претпоставува јасна и недвосмислена потврда на македонскиот јазик, на македонскиот народ и на неговиот идентитет.“ Не смееме да се доведуваме во ситуација да бараме во преговорите потврда за нешто, за кое воопшто не сакаме да се преговара. Имено, преговарањето за нешто подразбира проблематизирање на нештото за кое се преговара, а ние не сакаме проблематизирање на македонскиот јазик и на македонскиот народ. Најмалку што сакаме е преку меѓународниот спор за името повторно да се проблематизира мултикултурниот карактер на нашата држава.

Од името на македонскиот идентитет

Чувството дека припаѓам на генерација која е заложник на меѓународниот спор со Грција ме поттикна пак да се навратам на „проблемот со името“. Неодамна, во интервју за „Дневник“, амбасадорот на САД не' потсети на тажната реалност дека нашата земја се' уште нема меѓународно признаено име: „Земјата треба да најде име за да почне да се движи кон натамошна целосна интеграција.“ Понатаму, Рикер укажа дека „Идентитетот е ваш, на секој поединец и на секоја група.“ Несомнено, во нашиот политички контекст идентитетот е малку покомплексно прашање кое може да има различни одговори, во зависност дали станува збор за индивидуален или групен идентитет.

Најзначајната, и можеби најконтроверзна теза на Рикер беше дека идентитетот е „нешто за што не може да се преговара“. За разлика од веќе чуената теза на Нимиц дека идентитетот не е предмет на преговорите за спорот со името, Рикер тврди дека идентитетот воопшто не ни може да биде предмет на преговори!!!

Најпосле, Рикер уште еднаш се обиде да ги отстрани сомнежите дека решението за името може да го загрози идентитетот: „Со решението за името ќе се зацврсти европскиот идентитет на Македонија, за што верувам дека сите граѓани со години сакаат тоа да се постигне.“ Се разбира, Рикер го потенцираше граѓанскиот „европски идентитет на Македонија“, а не етничкиот „македонски идентитет на Македонија“, кој исклучиво се брани од нашите портокалови „соборци“ за „Европска Македонија“.

Укажувањата на Рикер се на иста линија со аргументите дека спорот за името не е никаков спор за идентитетот, а на различна линија од аргументите што ги застапуваат нашите „борци за името и идентитетот“. Според нив, зад спорот за името всушност се крие спор за „нашиот идентитет“ без да појаснат што подразбираат со тоа. Колку за потсетување, во едно предизборно интервју за Би-би-си, претседателскиот кандидат Фрчкоски потенцираше дека „македонскиот идентитет во преговорите за името на ниеден начин не е загрозен“. Фрчкоски тогаш укажуваше дека „темата околу националниот идентитет е комплетно измислена од изолационистите“ и дека обидот за наметнување на темата е симптом дека не сакаат сериозно да се преговара за име за меѓународна употреба, кое треба да го замени понижувачкиот акроним.

Меѓутоа, начинот на кој Фрчкоски го дефинира спорот во својата најнова публикација остава впечаток дека темата околу националниот идентитет не е комплетна измислица. Имено, според Фрчкоски, основна карактеристика на спорот за името меѓу Македонија и Грција е неговата симболичност, „знаковност“, тоа е спор околу користење и контрола на симболи кои означуваат идентитет, а поврзани со зборот „Македонија и македонски“. Ако државното име е еден од симболите кои означуваат идентитет, може ли тогаш преговорите за симболот (државното име) да не се истовремено и преговори за идентитетот означен со симболот (името „Македонија“)?

Несомнено, мислењето на Фрчкоски значително се разликува и од мислењето на медијаторот Нимиц, кој лани во април одрекуваше дека прашањето на идентитетот е поврзано со прашањето на името на државата. Имено, Фрчкоски во публикацијата потврдува дека „За македонската страна спорот нема само димензија на име на државата, туку е поврзан со идентитетот на мал народ“. Ако идентитетот не биде меѓународно признаен како „македонски“, укажува Фрчкоски, „постои опасноста да се отвори старата теза за „македонска салата“, за непостоење на посебен етнос „македонски“, кој е супстрат на државата со исто име.“

Може ли барем делумно да се расчисти конфузијата во се' пожестоката дебата за тоа дали спорот за името е спор за идентитетот? Лично верувам дека може, под услов да почнеме да правиме лингвистичка разлика помеѓу граѓански идентитет поврзан со народот како „демос“ и етнички идентитет поврзан со народот како „етнос“. Ако во Македонија се негуваше културата на човекови права, одамна ќе ни беше јасно дека правото на државјанство и правото на етнички идентитет се две различни права. Ќе ни беше многу појасно дека во современа Европа и САД под правото на националност се подразбира токму правото на државјанство, независно од етничкото потекло.

Ако сакаме подобро да ја согледаме природата на спорот, мора да се погледнеме себеси со очите на другите, пред се' со очите на „Европејците“ и очите на „Американците“. Во нивните очи, како што можевме да видиме од известувањата за пролетните избори, сите граѓани имаме националност Macedonian, независно од етничкото потекло, токму онака како што ни пишува во личните карти и пасошите. Во САД нема никаков проблем да си Италијанец, Евреин, Грк... и истовремено Американец, но во Македонија има проблем да си Албанец, Турчин, Ром, Влав, Србин, Бошњак... и истовремено Македонец.

Дури откако ќе увидиме дека проблемот не е само во другите, туку и во тоа што не сме создале услови за соживот помеѓу граѓанскиот и етничкиот идентитет, ќе создадеме плодна почва за надминување на проблемот. Независно од спорот за државното име, нашата држава си имаше проблем со националниот идентитет, затоа што не создаде можност за инклузивна граѓанска употреба на идентитетот „Македонец“ без разлика на етничката припадност. Поради идентитетската политика која ги претпочиташе исклучивите етнички идентитети, се доведовме во ситуација да градиме демократија без демос, да градиме „национален идентитет“ заснован на повеќе етнички заедници од племенски тип, наместо „национален идентитет“ заснован на една политичка заедница од граѓански тип.

На крајот на краиштата, дали ќе биде загрозен нашиот национален идентитет ако го смениме државното име? Без паника, не може да ни биде загрозено нешто што воопшто го немаме. Во Македонија немаме национален идентитет „Македонци“, туку само етнички идентитет „Македонци“. Ние, граѓанските Македонци настрадавме како колатерална штета на етно-националистичката заложничка криза на идентитетот.

Портокаловата линија

Прво ни беше обзнанета вечната вистина дека разумен компромис е разумен компромис. По премудрата тавтологија ни беше сервирана пророчката контрадикција дека двојната формула не е двојна формула. Откако нашите сојузници „пријателски“ не' потсетија дека преговорите за името се преговори (само) за името, црвената линија веќе не е црвена линија. Колку што политичарите повеќе газат по неа, толку повеќе избледува во портокалова линија.

Само лековерни незнајковци може да поверуваат во прикаската дека американското инсистирање преговорите да се концентрираат на прашањето за името е во корист на македонската страна. Имено, последната американската теза е прагматично парафразирање на позицијата на Бакојани, која пред почетокот на ланските преговори изјави дека „само и единствено името е предмет на преговори“. Тогаш, нашата поранешна преговарачка позиција не беше воопшто блиска со тавтологијата „спорот за името е спор (само) за името“, туку со контрадикцијата „спорот за името не е спор (само) за името“.

За да увидиме дека нашата претходна позиција значително се разликува од актуелната американско-грчка позиција, не е лошо да се потсетиме на некои официјални изјави.Министерот за надворешни работи во април 2008 јасно ќе истакне: „Мислиме дека тоа не е спор за името. Зад спорот за името на нашата држава, Грција само ја крие својата прикриена агенда, а тоа е на Македонија да не и го признае правото на национално и јазично самоопределување“.

И вицепремиерот Боцевски застапуваше слична позиција во интервју за грчки весник со реторичкото прашање: „А зошто го имаме спорот со името од 1990 година, ако не беше прашањето со македонскиот идентитет?“ Во целото интервју новинарот упорно инсистира дека се бара заедничко решение само за спорот за името: „Доколку прашањето за етникумот досега не ви било оспорено од страна на Грците, а и Грците досега го немаа покренато ова прашање, зошто го изнесувате токму сега?“ Боцевски одговара дека прашањето на името е повеќеслојно и сугерира „да ги тргнеме површинските делови и да ги видиме длабинските слоеви на нашиот спор со името.“ Тоа беше стратегијата за разоткривање на грчката „скриена агенда“, која некои прогонети Македонци од Грција ја опишаа како агресија врз „македонскиот национален идентитет“.

Но, откако нашиот вицепремиер ја соопштува фамозната „црвена линија“ („прашањето на идентитетот“) - грчкиот новинар се интересира дали во евентуални директни преговори „тоа ќе биде главното прашање, а не прашањето за името?“ На секој што малку се разбира во елементарна логика му е јасно дека Боцевски е втеран во логичка стапица. Потврдниот одговор би значел дека Македонија ќе преговара за идентитетот, а не само за името. Со негативниот одговор Боцевски би се довел во друга противречност. Ако македонската страна тврди дека суштината на спорот е во идентитетот, а не во името, тогаш логично следува дека „заедничкото решение“ налага преговори не само за името туку и за идентитетот. Иако Боцевски вешто успеа да го ескивира прашањето, останува впечатокот дека нашата позиција е логички неодржлива: ем тврдиме дека спорот не е за името, туку за идентитетот, ем не сакаме да преговараме за идентитетот, а сакаме да преговараме за да го надминеме спорот за идентитетот?!?

Накусо, почнавме да ја плаќаме меѓународната цена за виталната лага на Груевски дека „борбата за уставното име е борба за зачувување на нашиот идентитет!“ Оваа теза се потпира на една погрешна и една небулозна претпоставка. Прво, дека спорот е за нашето уставно име, а не за името кое ќе се користи во меѓународната комуникација. Второ, дека ако го зачуваме уставното име ќе го зачуваме и „нашиот древен идентитет“, иако уставното име ни е од 1991 година. Груевски делумно потврди дека борбата не е за уставното име, кога изјави дека е задоволен од позицијата на Саркози дека заедничкото решение не може да биде „Република Македонија“. Се разбира, за нас „борбата за уставното име“ ќе остане „борба за уставното име“, но само за домашна употреба. Премногу е да се надеваме нашиот Устав да важи и надвор од границите на државата, кога нашите политичари упорно докажуваат дека Уставот не важи ниту во нејзините граници.

Сега, Груевски е меѓународно притиснат да се откаже и од втората претпоставка, дека името на државата е во суштинска врска со двосмислената фраза „нашиот идентитет“ - која може да се толкува и како етнички, и како национален (граѓански) идентитет. Небулозноста на оваа претпоставка, која е непресушен извор на шарлатански македонски национализам, стратегиски ја подгреваат Грците затоа што им служи за оправдување на нивниот шарлатански национализам. Имено, има ли полесен начин на одржување на власт на десничарските братски партии од константното меѓусебно подгревање на радикалниот национализам?

Меѓутоа, колку и да е небулозна и двосмислена, претпоставката дека промената на државното име може да доведе до промена на идентитетот не мора да е погрешна. Стравот на Македонците дека со евентуалната промена на името во Северна Македонија може да бидат меѓународно идентификувани како Северномакедонци воопшто не е ирационален и токму затоа мора да се инсистира на негово адресирање во преговорите. Иако официјално не постои држава со име „Северна Кореја“ (туку „Демократска Народна Република Кореја“), светот упорно ги нарекува „Севернокорејци“. Притоа, ако 26% од жителите на Северна Ирска (креирана 1921) денес се идентификуваат како „Северни Ирци“, колку од жителите на некоја идна „Северна Македонија“ би се чувствувале во иднина како „Северни Македонци“?

Од друга страна, ако може без проблеми да функционира дистинкција меѓу „Република Ирска“ и „Северна Ирска“, зошто тогаш не би функционирала и дистинкција меѓу „Република Македонија“ и „Јужна Македонија“ (како дел од Грција)? Ако сега има Ирци (од Република Ирска и од Северна Ирска) и Северни Ирци од Велика Британија, тогаш ќе си има Македонци (од Република Македонија и од Јужна Македонија) и „Јужни Македонци“ од Грција. Ако Грците толку упорно сакаат јазична дистинкција меѓу разните видови Македонци, зошто тогаш ние да не им ја понудиме?