За илинденскиот мит

(Еве, со задоцнување, ја постирам минатонеделната колумна која доживеа невиден атак во „Нова Македонија“)

Не е секој ден Илинден. Но, речиси и да нема Илинден, а да не ме обземат размисли за вечната метафизичка тема - односот помеѓу митот и реалноста. Овој пат бев инспириран од зборникот „Дамјан Груев (1871-1906): Сто години од неговата смрт (1906-2006).“ На крајот од книгата, по интересните историски статии, како прилог се дадени неколку народни песни за смртта на Груев. Според првата песна „Низ Петлец идат трима војводи“, Даме Греув славно загинал во битка, откако бил ранет во селото Русиново „здраво опсадено од Турци јаничари“. Како причина за смртта се наведува предавство: „Бог да убие нашита шпиони што предадоха славната чета“.
Втората песна е испеана од една бабичка, која во времето на настанот имала 29 години. Наместо храбра херојска борба од страна на војводите, опеана е малку поинаква верзија на настанот: „Низ Петлец идат трима четници / идат и питат за Русиново./ Па си ојдоа у Алаѓозо,/ па си запија рујното вино / рујното вино, лута ракија / па се опија, та не знаеја, та не знаеја на каде д’идат / та и затече турскио аскер, / та и затече, та и истепа.
Сосема случајно, еден ден откако ја прочитав песнава, заврзавме разговор со еден човек од Русиново околу „македонцките работи“. Не издржа срце мое „јуначко“, па го прашав што раскажувале неговите соселани за херојската смрт на Груев. „Нема ништо херојско во неговата смрт“, ми рече: „нашата историја не ќе да е верна“. Според кажувањата на неговите постари соселани, очевидци на настаните, Даме Груев бил „пијан како земја“, и тоа била главната причина зошто навреме не го напуштил селото, откако наишол аскерот. Во што да веруваме сега - во писанијата на нашите историчари, кои воопшто не го земаат предвид учинокот на „рујното вино“, ем „лутата ракија“, или пак во тоа што го раскажале и опеале очевидците?
Нејсе, без разлика каква била смртта на „апостолот на македонската слобода“, таа го означува симболичкиот крај на македонската револуционерна организација која останува и без „срцето на револуционерна Македонија“ (Гоце), и без „волјата на револуционерната Македонија“ (Даме). А еве што предупредувал пред почетокот на востанието „разумот на револуционерна Македонија“ (Ѓорче) за погубната и избрзана одлука на Солунскиот конгрес: „ако го прогласиме ова востание, ќе ја подбиеме идејата за сенародно востание за долго време, зашто ќе се кренат само во неколку околии“. Нејсе, „волјата“ не го послушала ниту „разумот“, ниту „срцето“, па „организацијата“ сепак се решила на кобното востание. Ѓорче бил сосема во право ем кога предупредувал дека сега е „невозможно сенародно востание“ ем кога претскажувал дека „ние ќе работиме против сами себе“. Тоа го потврдува и Никола Петров Русински, еден од противниците на востанието: „Востанието како ненавремено, неподготвено, непопуларизирано, неистовремено, неопшто, донесе последици - капитулација на ВМОРО и паѓање во плен, во прегратките на бугарскиот врховизам, кој пред тоа во текот на шест години се бореше со ВМОРО, додека не ја потчини и не ја разурна“.
Свесни ли сме што всушност славиме на 2-ри август во Крушево? Крвавите крушевски собитија се последица од (не)промисленото хушкање на Гарванов (поранешен лидер на антивмровско револуционерно братство) и лажното уверување на Сарафов дека со 300.000 армија „Бугарија ќе војува, ние само да дадеме повод“. Како резултат на остварувањето на желбата на Гарванов и на Сарафов (а без „волјата“, не ни можела да биде остварена), настрадува не само дотогаш престижната револуционерна организација, туку и голем дел од населението: „Настрадале 201 населено место, биле изгорени 12.400 куќи, 70.836 лица останале без покрив над главата, над 30.000 лица избегале, 8.816 лица биле убиени.“ (Историја на македонскиот народ, 1972). И за македонската трагедија децении по „Илинден“ можат да се кажат многу зборови. Со разгорувањето на пропагандите во Македонија почнуваат крвави долгогодишни меѓусебни пресметки помеѓу српските и „бугарашките“ чети, а по убиството на Иван Гарванов и Борис Сарафов (по наредба на Јане Сандански) се разгорува „братоубиствената“ борба во „организацијата“ која продолжува со децении.
Затоа, наместо да го воспеваме морбидното и самоостварливо пророштво на винопиецот Груев („Подобро ужасен крај, отколку ужас без крај“), на секој црн Илинден поарно е да се потсетуваме на пророчките думи на трезвениот Мисирков: „Револуциата на пролет ке бидит наи глупаото, шчо можиме ние да напраиме. Со револуцииата на пролет ке се користат само нашите неприиатели, коии си имаат само есапи, противни на нашите национални интереси.“
Ако Мисирков беше во право - а беше во право - тогаш редно е да си го поставиме прашањето, колку и да звучи на прв поглед еретички: Дали Питу Гули и неговите соборци „ја дале својата жртва кога тоа било најпотребно“ или, како што сугерира Мисирков, Даме Груев и другарите го направиле „наи глупаото, шчо можиме ниие да напраиме“? Наместо да ги прифатат неизбежните реформи, кренале неуспешна револуција, која со текот на времето се преобразила во национален мит.
Слично, не помалку еретичко прашање се наметнува пред нашата политичка елита и денес: Дали треба да се крене општонародно востание за одбрана на „името и идентитетот“, или да се прифати неизбежноста на евроинтегративните процеси, кои налагаат реформи, наместо опседнатост со митови и револуции.